* Rüdiger Safranski, Hölderlin. Biografie van een mysterieuze dichter
	Amsterdam, AtlasContact, 2020 312 p., ISBN 9789045040875, € € 27,50	inhoud – achterflap
De botsing van de Romantiek op de Verlichting heeft het fundament gelegd voor de moderne mens bij wie verstand en emotie met elkaar vechten om voorrang. Moet je het verstand laten spreken of juist je gevoel volgen? Ook onze visie op kunst komt er vandaan. Is kunst niet de allerindividueelste expressie van een allerindividueelste emotie? Zonder filosoof Immanuel Kant, schrijver Johann Wolfgang von Goethe en romantici als Friedrich Hölderlin waren dat ongerijmde vragen. De Verlichting bracht de Romantiek voort. Kant had laten zien, dat de manier waarop we naar de wereld om ons heen kijken onze kennis kleurt. Daarom ook was objectieve kennis over God niet mogelijk. Daar reageerden de romantici op. Ze richtten zich op gevoel en emotie, op hun ‘absolute ik’. Ze trokken zich terug om te luisteren naar hun innerlijke stem. Wat ze hoorden, zetten ze vervolgens om in kunst. Emotie, de kunst, moest het goddelijke tot uitdrukking brengen en de absolute waarheden aanleveren, waartoe het verstand sinds de filosofie van Kant niet meer in staat werd geacht. Niet anders verging het de invloedrijke Duitse romanticus Friedrich Hölderlin (1770-1843). Over Hölderlins ‘goddelijk vuur’ heeft de filosoof Rüdiger Safranski een biografie geschreven. Wie zijn eerdere werk kent weet dat de schrijver Safranski een voortreffelijke pen heeft. Van de filosoof Safranski weten we dat hij zeer vertrouwd is met de romantische periode. Tussen 2009 en 2019 verschenen van zijn hand een studie over de Duitse romantiek, over de vriendschap tussen Goethe en Friedrich Schiller, een portret van de wonderlijke schrijver E.T.A. Hoffmann en een kostelijke Goethe-biografie.* Daarom heeft deze levensbeschrijving van Hölderlin amper een aanbeveling nodig, maar toch moet het worden gezegd. Safranski heeft een ogenschijnlijk onmogelijke opgave tot een goed einde gebracht. Safranski is opnieuw een meester gebleken in het duiden van zware filosofie en oversizede denkconstructies. Treffend weet hij essentiële zaken helder samen te vatten. Hölderlins in poëzie omfloerste afscheid van het christelijke geloof en enthousiasme voor de Franse revolutie omschrijft Safranski trefzeker in een beknopte zin: ‘De republiek is de doordeweekse vorm van de zondags verlossing.’ Beter kan het niet. En al zijn ook nu heel wat openstaande vragen over Hölderlins leven onbeantwoord gebleven, de auteur is er in geslaagd om leven en werken en de tijdgeest van de romantiek in een overtuigend verband samen te brengen. Daarbij gaat Safranski niet voorbij aan de dramatische historische periode, waarin Hölderlin als kunstenaar volwassen werd: de Franse Revolutie en de Napoleontische veroveringsoorlogen. Ook Friedrich Hölderlin was gegrepen door de tijdgeest, lezen we bij Safranski. De culturele, filosofische en politieke omwentelingen van zijn tijd besprak de beginnende dichter met zijn medestudenten en kamergenoten Georg Hegel en Friedrich Schelling. Net als Hölderlin studeerden ze aan een predikantenopleiding en waren ze hoogst geïnteresseerd in het absolute. En net als Hölderlin gingen ze nooit de kansel op om het woord Gods te prediken. Hegel en Schelling groeiden uit tot de grootste filosofen van hun tijd. Hölderlin op zijn beurt groeide uit tot Duitslands grootste romantische dichter. Op Kant gaf Hölderlin zijn eigen artistieke antwoord, vertelt Safranski, en daarbij wordt duidelijk dat de romantici helemaal geen wereldvreemde lieden waren, maar juist op de draad van de tijd zaten. De Franse revolutie was in Hölderlins dichtwerk aanwezig. Vrijheid, gelijkheid en broederschap waren ook zijn thema’s. Hölderlin richtte zich op de dichtkunst als instrument om de waarheid over mens en wereld en ‘de goden’ mee te delen. Wat dat laatste betreft, ziet Safranski in de poëzie van Hölderlin een voorloper van het dionysische denken van de ‘filosoof met de hamer’, Friedrich Nietzsche, die met Hölderlins gedichten goed bekend was. Maar Hölderlins invloed reikte verder. Ook de filosoof Martin Heidegger liep met de dichter weg. Zozeer zelfs dat hij de archaïsche schrijfwijze ‘seyn’ voor ‘sein’ (zijn) van Hölderlin overnam. Sommige commentatoren hebben Hölderlins tragische leven tot het prototype voor de romantische kunstenaar gemaakt, wat ook vandaag nog veel mensen zal aanspreken. De kunstenaar is iemand die lijdt aan het streven naar artistieke volmaaktheid, die er zelfs aan onderdoor gaat maar niet anders kan. Safranski roert dat punt nuchter en zakelijk aan. Duidelijk wordt wel dat Hölderlin tot ongeveer zijn dertigste probeerde om zijn bestemming in het leven te vinden, maar dat hij langzaam het spoor bijster raakte. Na een verloren liefde, na een periode van toenemende rusteloosheid, verwarring en zelfverwaarlozing volgde het psychiatrische ziekenhuis en daarna 35 jaar ‘thuiszorg’. In die laatste periode schreef Hölderlin nog wel wat gelegenheidsgedichten, maar alleen als zijn bezoekers daar om vroegen. Die laatste gedichten zijn in tegenstelling tot veel van het vroegere werk goed te vatten. Het werk uit de periode dat de dichter zijn grip op het leven begon te verliezen zijn toch vooral puzzels verpakt in raadsels. In de handen van Rüdiger Safranski worden ze samen met het vroege werk – gedichten, de briefroman Hyperion, vertalingen en toneelstukken – boeiend en treffend tot leven gewekt. Daarbij zijn enkele van Hölderlins mooiste gedichten volledig en in vertaling weergegeven.** * Deze boeken zijn op voorraad bij uitgever Atlas Contact. ** Hölderlins gedichten zijn trouwens in het Nederlands vertaald. Ze zijn bij uitgeverij Athenaeum uitgegeven en nog verkrijgbaar.