Verlanglijstje voor Sinterklaas/de Kerstman: 23 tips
	Zonder vandaag morgen geen gisteren. Filosofische gedachte-experimenten, Y. Bossart, Amsterdam (NieuwAmsterdam) 2015, 240 p., ISBN 9789046819272, € 21,99, inhoud – achterflap
Dit moet wel een van de aangenaamste en best leesbare filosofieboeken van dit jaar zijn. Het is fris, gevat en verrassend. Voor de vakman en vakvrouw hebben deze filosofische gedachte-experimenten (behalve didactische inspiratie) waarschijnlijk weinig nieuws te bieden, maar ze zijn zeker goed besteed aan wie zich op een laagdrempelige manier (maar wel boven kniehoogte) met filosofie wil bezig houden. Aan de hand van parabels uit de filosofiegeschiedenis en met behulp van hedendaagse ervaringen en voorbeelden schetst de Zwitser Yves Bossart een goed overzicht van de voornaamste filosofische subdisciplines en enkele belangrijke thema’s. Prima spul om de ‘donkere dagen’ door te komen.
	Goethe. Kunstwerk van het leven, Rüdiger Safranski, Amsterdam (Atlas) 2015, 720 p., ISBN 9789045026848, € 44,99 (ook als e-book € 19,99), inhoud – achterflap
Een andere topper dit jaar was wel de vertaalde Goethebiografie van Rüdiger Safranski die een erudiet en sympathiek portret schreef van zondagskind en alleskunner Wolfgang von Goethe. Safranski laat goed zien hoe de moderne mens – wij mensen nu – met Goethe gestalte kreeg. Wat moet IK van mijn leven maken? was destijds de vraag, waarmee de jonge Goethe worstelde en die vraag is nog altijd de onze. Natuurlijk moeten we ons goed beseffen dat Goethe wel een heel geslaagd antwoord op die zelf gestelde vraag was – een antwoord dat wij enkel kunnen benaderen.
	Het digitale proletariaat, H. Schnitzler, Amsterdam (BezigeBij) 2015, 176 p., ISBN 9789023483366, € 16,90, inhoud – achterflap
Ofschoon niet techniekvijandig levert Het digitale proletariaat een harde kritiek op de gevolgen van de digitale revolutie. Door het min of meer gedachtenloos gebruiken van de digitale media, wat onder andere gepaard gaat met het weggeven van persoonlijke informatie, onderwerpen steeds meer mensen zich aan de digitale logica, aldus Hans Schnitzler. Ze worden digitale proletariërs. Niet alleen staan ze hun privacy af aan hebberige ‘big-data’-verzamelaars als Facebook en Google, maar laten ze ook nog eens hun blik op de wereld, gevoelsleven, relaties en consumptiepatroon door deze gierigaards bepalen – of is ‘afvlakken’ misschien een beter woord? De nieuwe digitale technologie blijkt dus verre van neutraal, maar grijpt diep in op onze levens. Daar ligt echter ook een kans, namelijk om de nieuwe technologie een andere kant uit te buigen.
	Martha Nussbaum. Filosofie als activisme, R. Tinnevelt en Y. Denier, Zoetermeer (Klement) 2015, 224 p., ISBN 9789086871360, € 21,50, inhoud – achterflap
De Amerikaanse politiek filosoof Martha Nussbaum mag gerust een van de invloedrijkste filosofen van onze tijd heten. Wie de belangrijkste etappes en inhoud van haar denken wil kennen – en dat denken is zeer de moeite waard en inspirerend – moet deze Filosofie als activisme van uitgever Klement aanschaffen. Het is een goed en beknopt overzicht.
	Spinoza in 107 vragen & antwoorden, J. Knol, Amsterdam (Wereldbibliotheek) 2015, 128 p., ISBN 9789028426351, € 9,99, inhoud – achterflap
Benedict of Baruch de Spinoza is een knap ingewikkelde filosoof, niet alleen voor leken maar net zo goed voor specialisten die dan ook veel onder elkaar kibbelen over de juiste interpretatie van deze 17de-eeuwse Nederlandse denker. We moeten daarom Jan Knol dankbaar zijn dat hij Spinoza’s belangrijkste ideeën kundig voor ons heeft uitgelegd. Bij wijze van spreken bevat Knols beknopte vraag en antwoord-inleiding ‘alles wat u altijd al wilde weten over Spinoza maar waarvoor u te bang was om het te vragen’.
	Tegenpolen. Filosoferen tussen uitersten, P. Lemmens, Antwerpen (Garant) 2015, 103 p., ISBN 9789044133042, € 14,90, inhoud – achterflap
Tegenpolen van Pim Lemmens is een heel toegankelijk, vlot geschreven en handzaam boekje dat 20 tamelijk complexe filosofische begrippenparen toelicht – bijvoorbeeld eenheid en veelheid, realisme en idealisme, iets en niets, act en potentie. Daarbij probeert Lemmens niet met een eigen oplossing te komen waardoor die tegenstellingen verdwijnen, maar laat juist de spanning tussen beide intact. De achterliggende gedachte is dat de ‘tegenpolen’ aspecten vormen van de wereld waarin we leven. Ze hebben allebei bestaansrecht en juist in hun tegenstelling ontstaat ruimte om over die wereld na te denken.
	Plantaardig. Vegetatieve filosofie (2e druk), Th.C.W. Oudemans en N. Peeters, Zeist (KNNV) 2015, 320 p., ISBN 9789050115261, € 24,95, inhoud – achterflap
De discussie over de rol en plaats van de mens in de hem/haar omringende natuur heeft met de evolutieleer van Charles Darwin een enorme wending ondergaan. In de periode na deze revolutionaire ommekeer werden de verschillen tussen mens en dier alsmaar kleiner. Zoiets wekt nu weinig verbazing of ergernis nog: het gebeurt met grote regelmaat, in het leven van alledag en in de wetenschap. Enigszins verrassend en origineel, spitst de filosoof Oudemans die herpositionering van de mens verder toe op een vergelijking tussen mens en plantenwereld. Het resultaat is een even onderhoudende als interessante verhandeling over de mens en zijn relatie met plant/boom. Deze vegetatieve filosofie blijkt een creatief, origineel ‘groen’ boek – tot de steunkleuren toe!
	Waarom ik mijn vrienden niet opeet. Pleidooi voor dier, mens en aarde, Matthieu Ricard, Utrecht (TenHave) 2015, 368 p., ISBN 9789025904630, € 24,99, inhoud – achterflap
Wie zich wat verdiept in de humane dierconsumptie stoot al gauw op schrikbarende aantallen gedode dieren per jaar – zestig miljard landdieren en een biljoen zeedieren, aldus de schrijver, de boeddhistische monnik Matthieu Ricard. Behalve het doden van die dieren zelf komt daar nog bij: het gebrek aan goede zorg, hun beslag op voedselbronnen en de milieuvervuiling en -vernietiging die vleesconsumptie met zich meebrengt. Ricard brengt de goede motieven in kaart om deze ‘massamoord’ te laten eindigen en waarvan de details het grote publiek grotendeels onbekend zijn. Daarbij heeft hij tegelijkertijd het welzijn van dier, mens en aarde op het oog. Zoals Ricard in de conclusie samenvat, doet hij een appèl op het gezond verstand en de goede wil van zijn lezer.
	Filosoferen aan de keukentafel. Recepten voor een goed gesprek, R. Kampers en J.E. Ruiter, Schiedam (Scriptum) 2015, 126 p., ISBN 9789055949441, € 16,95, inhoud – achterflap
Filosoferen aan de keukentafel van Rudolf Kampers en Jan Ewout Ruiter blijkt een allerzins geslaagde, laagdrempelige in 2015 verschenen in- en aanleiding tot filosoferen. Het is interessant voor zowel nieuwkomers als gevorderden in het land van de filosofie.
	Niets (serie “Elementaire Deeltje” 54), Frank Close, Amsterdam (AUP) 2015, 188 p., ISBN 9789462980822, € 9,95, inhoud – achterflap
Horror vacui – angst voor de leegte / het niets – is een idee dat u vast wel kent uit de schilderkunst (wanneer in een afbeelding geen enkel leeg stukje overblijft) of uit de psychologie / filosofie (angst voor de onzekerheid in het bestaan). Ook in de natuurwetenschappen bestond dit fenomeen. Van Aristoteles tot ver in de Middeleeuwen heerste de onwrikbare overtuiging dat de ‘natuur de leegte verafschuwt’. Daarom ook meende men 2000 jaar lang dat het vacuüm niet kon bestaan. Frank Close begint zijn zoektocht naar het niets bij de klassieke oudheid en eindigt bij de moderne kosmologie die onder andere het ontstaan van het heelal uit het niets postuleert. Dit alles doet hij op een aangenaam heldere en prettig leesbare wijze.
	De spektakelmaatschappij & Commentaar op de spektakelmaatschappij, Guy Debord, Utrecht (IJzer) 2015, 272 p., ISBN 9789086841141, € 22,50, inhoud – achterflap
In dit boek bekritiseert de Franse filmmaker en kunstenaar Guy Debord onze kapitalistische consumptiemaatschappij. De werkelijkheid / de wereld waarin we leven, raakt uit het zicht – ze ligt verscholen achter reclame, clichés, kunst, politieke ideologie en propaganda die echter een onuitwisbare invloed uitoefenen op mensen. Deze schijnwereld zien we voortaan aan voor echte wereld. En zo heeft ‘al wat direct werd geleefd zich verwijderd in een representatie’, in een ‘ontzaglijke opeenhoping van spektakels’ (Debord, stelling 1). Ooit was het belangrijk iemand te zijn, stelt Debord vast, en later weer om dingen te hebben. Nu echter leven we in de tijd van de schone schijn: iedereen speelt de hem of haar toebedeelde rol van baas, arbeider, man of vrouw, enzovoort, en doet dat naar zijn of haar beste kunnen. Dit in 221 afzonderlijke stellingen verdeelde essay is prikkelend en fundamenteel maar geen gemakkelijke kost. Twintig jaar ná verschijnen van De spektakelmaatschappij in 1967 heeft Debord – ‘Ik ben niet iemand die zich verbetert’ – nog een commentaar toegevoegd. Het volgt in deze uitgave op de stellingen.
	Verlichte kost. Filosofen van toen over het eten van nu, R. Peters, Antwerpen (Houtekiet) 2015, 144 p., ISBN 9789089244178, € 19,99, inhoud – achterflap
Rond alles wat te maken heeft met de voedselconsumptie hangt een zeker taboe. Een mogelijke reden waarom filosofen – Rik Peters merkt het in de inleiding zelf op – zo weinig aandacht hebben besteed aan ons voedsel, hoe het gemaakt wordt, wat we er van verwachten en hoe we er mee omgaan, ligt in de vermeende scheiding van geest (hoog, zuiver) en lichaam (laag, vies, zondig). Zelfs de fanatieke amateur-chef en filosoof David Hume, besteedde er amper een woord aan. Peters onderzoek van de geschiedenis van de filosofie leert echter dat er wel aanzetten voor een ‘voedselfilosofie’ bestaan. Aan de hand van onder andere Nietzsche, Thomas Moore, John Locke en Jean-Jacques Rousseau onderzoekt Peters ‘het eten van nu’. Thema’s als bio-industrie, overgewicht, de sociale dimensie van eten, tafelmanieren en vegetarisch eten passeren de revue. Fris, interessant en origineel, een leuk boek.
	Futures of democracy, B. Leijssenaar, J. Martens en E. van der Zweerde {red.), Nijmegen (WildeRaven) 2015, 208 p., ISBN 9789491736032, € 18,95, inhoud – achterflap
Democratie was in de ogen van Winston Churchill het minst slechte politieke bestel en hij heeft het eigenhandig met bloed, zweet en tranen helpen verdedigen. Vandaag de dag staat de democratie onder druk, van binnen en van buiten. Denk maar aan de multiculturele samenleving en de discussie rond het democratische gehalte van internationale structuren. In een aantal uitdagende essays schetsen de auteurs – met name politicologen en filosofen – de toekomst van de democratie, bijvoorbeeld in Egypte en Griekenland. Ook vraagt bijvoorbeeld een van hen zich af of (een gematigd) communisme toch nog een toekomst heeft. Futures of democracy is niet alleen een interessant maar ook een origineel en mooi vorm gegeven boek. In de stijl van middeleeuwse handboeken zijn een aantal essays voorzien van commentaar, vragen en kritiek van deskundige meelezers. Hun opmerkingen staan in de kantlijn afgedrukt. Andere bijdragen zijn in dialoogvorm opgesteld.
	John Buridan, Quaestiones super octo libros Physicorum Aristotelis (secundum ultimam lecturam) Libri I – II (History of Science and Medicine Library. Medieval and Early Modern Science 50/25), M. Streijger en P.J.J.M. Bakker (eds.), Leiden (Brill) 2015, clxxxvi+364 p., ISBN 9789004131651, € 172,00, inhoud
Doorgaans zijn de boeken van Brill - dit boek incluis – specialistisch en ook duur. Toch verdienen deze ‘Vragen bij de acht boeken over de fysica van Aristoteles’ wel een plekje in de pakjesboot of arrenslee. Voornaamste reden is wel dat de relatief onbekende Jean Buridan misschien wel de eerste middeleeuwer was, die de filosofie als een zelfstandige discipline zag en minder als het huissloofje van de theologie. Ook zou de rond 1300 geboren Buridan de Copernicaanse revolutie van de 16de eeuw voorbereid hebben. Op de voorpagina van ethiek.nl staan zijn verdiensten toegelicht onder het kopje ‘Buridans ezel’. Na een lange Engelstalige inleiding van bijna180 bladzijden volgt de oorspronkelijke, Latijnse tekst. Voor dit studeerkamerboek, want dat is het zeker, is kennis van het Latijn zeker een pré.
	De menselijke geest. Een inleiding, Vauvenargues, Nijmegen (Vantilt) 2015, 64 p, ISBN 9789460042393, € 14,95, inhoud – achterflap
Door de vaak stugge manier van denken en de voor ons vreemde schrijfstijl zijn uitgaven van historische werken en werkjes soms minder geslaagd. Niet zo De menselijke geest van de vrij onbekende Luc de Clapiers, markies de Vauvenargues. Zijn frisse en goed navolgbare verhandeling vormt de welkome uitzondering op die in de eerste zin geformuleerde regel. Aan het slot van dit boekje werd een aantal maximen van de 18de-eeuwse markies toegevoegd. Zijn kortste wijze spreuk luidt: ‘Beter mild dan rechtvaardig’.
	Een oorlog kan ook mooi zijn. Ernst Jünger aan het westelijke front, H. Verboven en J. Verbeurgt, Kalmthout (Polis) 2015, 272 p., ISBN 9789463100212, € 29,99 (ook als E-book: ISBN 9789463100595), inhoud – achterflap
Op een gegeven moment moest de recensent terug bladeren om te kijken of de paginanummering wel klopte, zo groot bleek het leesgemak. Filosoof, schrijver en natuurvorser Ernst Jünger wordt met name vanwege zijn te boek gestelde ervaringen uit de Eerste Wereldoorlog – In Stahlgewittern – als een verheerlijker van oorlog en geweld gezien. Ten onrechte. We moeten daar volgens de auteurs genuanceerder tegenaan kijken. Zo citeren zij Jünger na de dood van zijn oudste zoon in de Tweede Wereldoorlog. Over het oorlogsbedrijf zegt de Duitser: ‘De staat, die ons de verantwoordelijkheid afneemt, kan ons niet van de rouw bevrijden, deze rijkt tot diep in de dromen.’ Omdat in dit boek Jüngers frontervaringen centraal staan, hebben we hier meer van doen met een geschiedenisboek, zij het met een brede, interessante filosofische context. Die komt in de inleiding uitgebreid aan bod. Zeven jaar geleden verscheen trouwens bij Aspekt een vertaling van Jüngers curieuze De arbeider. Heerschappij en gestalte uit 1932. Daarin beschrijft hij de nieuwe mens, zoals die in WO1 in het vuur van de oorlog gewrocht zou zijn (inhoud – achterflaptekst). Jüngers zonder meer boeiende Kriegstagebuch, zijn aan het front geschreven oorlogsdagboeken, zijn nog niet zo lang geleden in het Duits verschenen.
	Alles is Eros. Hellenistische poëzie over liefde en leven en het idyllisch landschap, M. de Vos (red.), Budel (Damon) 2015, 120 p., ISBN 9789460362194, € 14,90, inhoud – achterflap
De klassieke Oudheid is ons culturele en intellectuele voorland, waar we – bij gebrek aan echte alternatieven – de oorsprong van hét filosofische denken moeten plaatsen. Hier ligt ook de rechtvaardiging waarom deze leuke bundel hier genoemd wordt. Mieke de Vos heeft een aantal Hellenistische dichters (ca. 300 v.–100 n. Chr.) bijeen gebracht met onder hen een vrouw. Ze dichtten met name over de liefde en de natuur.
	Kiezen of delen. Een filosofische oriëntatie, E. Geerlings, Amsterdam (Boom) 2015, 256 p., ISBN 9789089534385, € 27,50, inhoud – achterflap
Ellen Geerlings onderzoek van de moderne keuzeproblematiek, waarvoor mensen zich in toenemende mate gesteld zien, bleek een uitstekende en degelijke wegwijzer. Geerlings laat zich leiden door betrouwbare gidsen: Hannah Arendt, Emmanuel Levinas, Jean-François Lyotard, Charles Taylor en Peter Sloterdijk. Het is goed te bedenken dat dit boek bedoeld is voor wie het filosofische metier al wat in de vingers heeft.
	Een beestachtige geschiedenis van de filosofie, E. Eskens, Leusden (ISVW) 2015, 384 p., ISBN 9789491693397, € 37,50, inhoud – achterflap
Herinnert het dier ons mensen aan wie we ten diepste zijn of zijn we echt een slag anders? Erno Eskens heeft er een leuke, uitstekend leesbare en rijk geïllustreerd boek over geschreven, waarin hij laat zien hoe er in de geschiedenis steeds weer anders werd aangekeken tegen de onderlinge relatie en verhouding van mensen en beesten. Heel creatief heeft Eskens zijn bevindingen geordend aan de hand van Plato’s allegorie van de wagenmenner en bespreekt zijn stof onder andere aan de hand van filosofen en hun ideeën, literatuur, schilderijen en tekeningen. Warm aanbevolen!
	Kleine filosofie van de volmaakte mens, Bas Heijne, Amsterdam (Prometheus) 2015, 240 p., ISBN 9789044621297, € 19,95, inhoud – achterflap
En in aansluiting op het boek van Erno Eskens... Waar Eskens onder andere het verschil tussen mens en dier aan de orde stelt, kijken andere filosofen een andere richting uit en vragen zich af in hoeverre de mens maakbaar is geworden door de technologische revoluties van de 20ste eeuw. Enkele vragen die aan bod komen: Kan en moet de mens genetisch verbeterd worden? Kunnen we ooit de eigenschappen van ons nageslacht à la carte samenstellen? Wordt de mens qua intelligentie ingehaald door denkende machines? Nemen robots de wereld van ons over? Wordt straks technologie in het menselijk lichaam ingeplant? Gaan de grenzen tussen mens en machine vervagen? Heijne heeft een interessante reader samengesteld met teksten van belangrijke filosofen, zowel enthousiasten als critici, optimisten en pessimisten.
	Eindeloos verlangen naar het heilige, Roger Scruton, Amsterdam (AUP) 2015, 296 p., ISBN 9789462980921, € 29,95, inhoud – achterflap
De vraag naar de bijdrage die religie levert aan het mensenbestaan of de afbreuk die ze er aan doet, had ook zonder de gruwelijke terreuraanslag in Parijs (13/11) zijn actualiteit wel behouden. Met regelmaat verschijnen er apologieën en tegenapologieën voor geloof en ongeloof, beschouwingen over atheïstische spiritualiteit maar ook wetenschappelijke en minder wetenschappelijke ‘ontmaskeringen’ van religie en haar aanhangers. De nog altijd productieve Engelse conservatieve filosoof Roger Scruton laat zien dat de wetenschap niet genoeg aanknopingspunten biedt om het menselijke bestaan te kunnen begrijpen. Het verlangen naar offeren, aanbidden, gehoorzamen en angst voor verboden dingen ontsnapt immers aan de greep van de wetenschap, meent Scruton. Toch leidt deze intellectuele ontsnappingsroute – Scruton is een atheïst – niet direct naar God, maar maakt het nadenken over God mogelijk aan de grens van de rede. Tot zover deze heel summiere samenvatting van dit interessante boek.
	Onveilige burger en bange politiek? Van 9/11 tot Edward Snowden en verder, W. Smit, Antwerpen (Garant) 2015, 206 p., ISBN 9789044132687, € 24,00, inhoud – achterflap
Afgaand op de website worldcat.org – trefwoorden ‘philosophy’ en ‘security’ en met de categorieën ‘non-fiction’ en ‘non-juvenile’ aangevinkt – heeft het nadenken over veiligheid na het jaar 2000 een straffe comeback gemaakt: van de bijna 6.400 boeken sinds 1970, verschenen er bijna 4.700 ná 2001, om precies te zijn, ná 11 september 2001. Wim Smits Onveilige burger begint precies daar. Zijn zorg betreft vooral de inperking van mensenrechten, niet zozeer omdat bange burgers dat zouden willen, maar omdat de politici bang zijn. Een volgens de auteur inefficiënte manier van doen.
	Deugdethiek, levensbeschouwing en religie. Verschillende filosofen op zoek naar een verbindende ‘wereldethos’, Andreas Kinneging en T. Slootweg (red.), Houten (UnieboekSpectrum) 2015, 256 p., ISBN 9879000345274, € 22,50 / ISBN E-boek: 9789000345281, € 14,99, inhoud – achterflap
Bestaat er iets wat onze geglobaliseerde wereld filosofisch aaneen kan smeden of leven we inderdaad in een met vijandschap doorspekt Huntingtoniaans universum, waarin heuse beschavingsconflicten gaan plaatsvinden (zo die niet al gaande zijn)? In deze essaybundel onderzoeken de auteurs de deugdethiek in de grote levensbeschouwelijke tradities van onder andere humanisme, christendom, boeddhisme en islam. Alle verschillen tussen die levensbeschouwingen en religies spijt komt deze bundel tot de conclusie dat de deugd in al die tradities een belangrijke, vergelijkbare en mogelijk ook onderling verbindende rol speelt.